Samenvatting lezing World Symposium on Choral Music 23 & 24 juli 2017 Barcelona

Boys, keep on singing!
Een project voor jongensstemmen

Het kinderkoor
Als professionals besteden we veel aandacht aan de ontwikkeling van de kinderstem, repertoire, pedagogiek en repetitiedidactiek. Maar als we het over ‘het kinderkoor’ hebben, gaat het dan niet vaak over meisjes? Zingen jongens dan niet? Waarom zijn jeugdkoren bijna altijd meisjeskoren? En moeten we ons geen zorgen maken dat er over 25 jaar helemaal geen mannen meer in een koor zingen? Er zijn veel oorzaken waarom er steeds minder jongens en mannen zingen. Maar de eeuwenoude koortraditie laat zien dat jongens het ook leuk vinden om te zingen. En het lijkt erop dat hun belangstelling afneemt wanneer ook meisjes meezingen in een koor. Het gevoel van ‘mannen onder elkaar’ lijkt daarbij een belangrijke rol te spelen.

Inleiding
Bijna 20 jaar geleden werd ik gevraagd dirigent te worden van het Nederlandse Stadsjongenskoor Oldenzaal. Ik was geen onervaren dirigent, had al diverse koren onder mijn hoede gehad, ook kinder- en mannenkoren, maar nog nooit had ik voor een groep gestaan met alleen maar jongens. Een wereld ging voor me open: dat was even wennen! De eerste repetities gingen moeizaam, want de jongens vlogen alle kanten op. Door veel te kijken bij andere kinder- en jongenskoordirigenten, boeken te lezen, festivals te bezoeken, symposia en niet onbelangrijk, te putten uit mijn eigen praktijkervaring, weet ik inmiddels mijn weg te vinden en zing ik al jaren meerdere keren per week met veel plezier met jongens en jongemannen van diverse leeftijden.

Het is een algemeen gegeven dat steeds minder kinderen zingen. Maar van alle kinderen dié zingen is het aantal jongens in Nederland tegenwoordig schrikbarend laag. In 2015 bestond Stadsjongenskoor Oldenzaal honderd jaar en om dit te vieren wilde ik mijn ervaringen delen. In het project Boys, keep on singing! vraag ik specifiek aandacht voor het zingen met alleen jongens en voor de vraag hoe we deze jongens blijvend kunnen interesseren voor het zingen.

Wat kunnen we doen?
In 2015 organiseerden we een symposium en jongenskorenfestival voor alle jongenskoren uit Nederland en Vlaanderen en voor specialisten die zich professioneel bezig houden met de jongensstem. Deze bundeling van kennis is nodig omdat met de afname van het aantal zingende jongens ook het specialisme dreigt te verdwijnen. We willen meer professionals inspireren om met jongens te zingen. Ook stelden we de liedbundel Boys, keep on singing! samen, met bestaande én nieuwe composities exclusief voor jongens en jonge mannenstemmen. In de bundel staat de ontwikkeling van het jongenskoor én de jongensstem centraal met repertoire speciaal voor jongens van verschillende leeftijdsgroepen en niveaus. Waarom? Omdat zoveel meisjes zingen verschijnt er steeds minder repertoire dat écht leuk is voor jongens. We moeten componisten uitdagen speciaal voor jongens te schrijven!

Bedreiging cultureel erfgoed
Overal om ons heen zien we het aantal zingende jongens en mannen afnemen. We zien het in onze directe omgeving, maar ook steeds meer op de grote korenfestivals. Exclusieve aandacht voor het zingen door jongens is daarom essentieel voor de toekomst van de koorzang. Er is een verband tussen de manier waarop jongens tot ca. hun twintigste kennismaken met zingen en de mate waarin deze jongens later als man (weer) gaan zingen in een koor. Maar als jongens geen positief beeld hebben van zingen of nauwelijks met andere zingende leeftijdsgenoten en/of mannen in aanraking komen, bevordert dit niet de keuze om zingen of dit op latere leeftijd weer op te pakken. De afname van het aantal zingende mannen is hierdoor de laatste tientallen jaren opvallend hoog. Gevolg is dat veel gemengde koren een tekort hebben aan mannen. Door dit groeiend bezettingsprobleem worden koren steeds vaker in hun bestaansrecht bedreigd en dat geldt ook voor ons cultureel erfgoed. Sommige composities worden niet of nauwelijks meer uitgevoerd en er zijn veel koren die ter ziele gaan of men besluit, na jaren van pogingen om het mannenprobleem aan te pakken, toch een vrouwenkoor te worden.

Geschiedenis
Onder invloed van het tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) mochten ook meisjes deelnemen aan de rooms-katholieke liturgie en ontstonden er gemengde kinderkoren. De instroom van meisjes bij deze gemengde kinderkoren was erg groot en tegelijkertijd nam binnen enkele jaren het aantal jongens aanzienlijk af. Omdat ook bij de gemengde kerkkoren vrouwen werden toegelaten waren de jongensstemmen (sopraan en alt) niet meer nodig om in een gemengde bezetting te zingen. Daarna werd (in Nederland) in 1968 het gescheiden jongens- en meisjesonderwijs afgeschaft. Het aantal jongenskoren dat deze ontwikkelingen overleefde is in Nederland klein. Dit samen met het feit dat op de basisscholen steeds minder wordt gezongen maakt dat het aantal jongens dat plezier beleeft aan het zingen of kennis maakt met zingen als muziek educatie de laatste 40 jaar sterk is afgenomen.

Jongens
Volgens een Nederlands onderzoek uit 2001 zingen jongens graag, maar dan het liefst met elkaar. Het ‘mannen onder elkaar’ gevoel speelt hierbij een grote rol. Jongens hebben een sterke behoefte zich te identificeren en ontwikkelen zich ook anders dan meisjes. Mede door de vrouwenemancipatie en de feminisering van het onderwijs en de amateurkunst is er steeds minder aandacht voor het verschil in ontwikkeling tussen jongens en meisjes. Jongens zijn meer fysiek aanwezig, lijken zich minder goed te kunnen concentreren en blijven langer speels. Dit specifiek jongensgedrag wordt tegenwoordig vaak als druk en lastig ervaren, zowel door de leerkracht als de kinderkoordirigent. Maar ook de meisjes in een koor of klas kunnen slecht tegen het typische jongensgedrag. Wanneer dit specifieke gedrag telkens als negatief wordt gezien neemt bij de jongens het plezier in zingen snel af. En als jongens alleen maar meisjes zien zingen in kinderkoren draagt dit ook niet bij aan de positieve beeldvorming die jongens hebben van het zingen in een koor.

Visie en missie
Het is tijd voor verandering! Misschien zijn we vergeten dat jongens zich anders ontwikkelen dan meisjes en stemmen we onze pedagogisch en didactische keuzes tijdens de repetities onbewust meer af op meisjes. Geef de jongens weer ruimte om zich op hun eigen manier te ontwikkelen. Jongens zijn fysiek meer aanwezig, vinden het moeilijk zich te concentreren en hebben andere interesses. Zie het als een uitdaging daar rekening mee te houden in een koor met overwegend meisjes. Want als dit typische jongensgedrag telkens negatief wordt geïnterpreteerd dan verdwijnt bij de jongens het plezier in zingen al snel. Zet de jongens bij elkaar. Vorm een Boys Only groep en daag de jongens uit om zich op de concerten te presenteren.

Boys, keep on singing! wil de koor- en zangwereld overtuigen dat exclusieve aandacht voor het zingen door jongens essentieel is voor de toekomst van de koorzang. We willen de internationale koorwereld handreikingen bieden om meer jongens en mannen te interesseren om te gaan zingen. Want jongens zingen graag en ontwikkelen zich het beste in een omgeving die voor hen aantrekkelijk is en waarin ze zich thuis voelen. Boys, keep on singing! wil daarom professionaliteit bundelen en kennis delen met iedereen die zich professioneel met de jongensstem bezig houdt.

Mariette Effing Barcelona 2017